Letters in Books: O wolframio en Varilongo. Santa Comba de Xallas (1941-1963)

Hai unha semana, presentouse o libro O volframio en Varilongo. Santa Comba de Xallas (1941-1963) (2016) de Carmen Blanco Ramos, (1957) escritora coñecida pola súa novela A golpe de dor (2002) e orixinaria de Vilar de Céltigos, aldea próxima a Varilongo, no cal explora o universo mineiro do tungsteno ou volframio (wolfram). Alén do traballo de investigación, Blanco achega a dimensión persoal cos testemuños que recolliu de vintetrés persoas a través de entrevistas.

O libro desenvólvese en nove capítulos: os primeiros contextualizando a importancia do volframio para os alemáns na Segunda Guerra Mundial, a descuberta das primeiras pedras do “axio mouro”, a “roubeta”, o asentamento da Compañía Mineira Celta e as formas de explotación. No capítulo IV recóllese a visión dos informantes sobre os presos antifranquistas mentres o V e VI se centran na familia Liste e o banqueiro Ildefonso Fierro. O VII busca explicar os motivos da caída do prezo do volframio. E como colofón ten dous preciosos capítulos que abordan a pegada literaria da mina, o IX a través das “cantareas” ou poesía popular de transmisión oral e o X a través da narrativa culta.

O capítulo V, que como diciamos, se centra nos seis Liste que traballaron na mina de Santa Comba, ábrese co seguinte soneto de Antonio Machado (p.77):

A Líster, jefe en los ejércitos del Ebro

Tu carta – oh noble corazón en vela,

español indomable, puño fuerte-,

tu carta, heroico Líster, me consuela

de esta, que pesa en mí, carne de muerte.

Fragores en tu carta me han llegado

de lucha santa sobre el cambo ibero;

también mi corazón ha despertado

entre olores de pólvora y romero.

Donde anuncia marina caracola

que llega el Ebro, y en la peña fría

donde brota esa rúbrica española,

de monte a mar, esta palbra mía:

“Si mi pluma valiera tu pistola

de capitán, contento moriría”.

Seguro que moitos veriades o filme Lobos sucios (2016), do que vos deixo o trailer, pero paga a pena ler o libro para afondar na historia do volframio en Galicia e descubrir como os alemáns, ao verse limitado o seu acceso ao “ouro negro” de China durante a Segunda Guerra Mundial, puxeron a súa ollada en Europa, en concreto na Península Ibérica onde se atopaba o 95% da produción europea de volframita, para abastecerse e construír obuses perforantes, tornos e chapas acoirazadas.  Ademais, a mina de Varilongo é a gran descoñecida, como Blanco indica na introducción: “Se as minas de Fontao e as de Noia serviron de escenario a escritores e investigadores, as de Santa Comba, a pesar de seren as minas máis importantes en produción de volframio entre 1962-1963, carecen dun narrador e dun mínimo estudo” (p.20).

Varilongo é tamén parte da miña historia persoal pois o meu avó José Pastoriza traballou na mina, se ben brevemente, xa que despois emigrou. Meu pai recorda que efectivamente, como se mostra no libro e no filme,  era común a “roubeta” e que o avó trouxese anacos do wolfram na bolsa da comida para logo vender e sacar unhas pesetas.

Debo agradecer a Miguel Conde, alumno meu hai uns anos, que me falase das minas en detalle, pois aínda que as vira e algunhas historias me contaran, descoñecía que o mineral ía para o estado alemán e para fins bélicos.

E por último, xa vedes que o martes 3 de maio ás 20:00 como parte da feira do libro de Santiago deste ano,  podedes escoitar á autora presentando este libro.